Rối loạn tăng động - giảm chú ý ở trẻ em (Attention Deficit / Hyperactivity Disorder- ADHD)
Rối loạn tăng động – giảm chú ý là một trong những hội chứng rối loạn phát triển chủ yếu ở trẻ em và đang có xu hướng gia tăng trong thời gian gần đây. Rối loạn tăng động – giảm chú ý (Attention Deficit / Hyperactivity Disorder- ADHD) (RLTĐ-GCY) còn có tên gọi khác như: bất ổn tâm thần vận động, phản ứng tăng động tuổi trẻ em, hội chứng tăng động, loạn chức năng não tối thiểu, tổn thương não tối thiểu,… Các rối loạn này thường gây hậu quả nặng nề đến học tập, làm việc và các mối quan hệ xã hội của trẻ…
RLTĐ-GCY là rối loạn khởi phát sớm thường xảy ra trước khi trẻ 4 tuổi và không thay đổi trước 12 tuổi. Tuổi cao nhất để chẩn đoán là từ 8 – 10 tuổi; tuy nhiên, những trẻ ở dạng giảm chú ý có thể không chẩn đoán được cho đến sau tuổi vị thành niên. Nhìn chung, tỉ lệ gặp RLTĐ-GCY ở trẻ trai cao hơn khoảng hai lần so với trẻ gái, tỷ lệ này khác nhau theo từng dạng. Tăng động/ bốc đồng chủ yếu thường xảy ra ở trẻ trai gấp 2 – 9 lần so với trẻ gái; dạng giảm chú ý xảy ra với tỉ lệ bằng nhau ở cả hai giới.
Dấu hiệu nhận biết
Các dấu hiệu chính của RLTĐ-GCY bao gồm:
– Giảm chú ý rõ rệt;
– Hành vi xung động quá mức;
– Thiếu tập trung khi hoạt động, làm việc.
Triệu chứng
Các triệu chứng thường gặp là:
– Đặc biệt khó khăn trong việc duy trì sự tập trung (khoảng thời gian tập trung rất ngắn, thay đổi thường xuyên các hoạt động);
– Vận động liên tục một cách bất thường (không thể ngồi yên, luôn di chuyển);
– Tính cách xung động (không thể chờ đến lượt mình, không lắng nghe những gì người khác nói hoặc hành động thiếu suy nghĩ,… đặc biệt biểu hiện rõ trong lớp học và trong bữa ăn);
Đặc điểm lâm sàng của RLTĐ-GCY:
– Rối loạn chú ý: phạm vi chú ý hẹp, đãng trí, kém tập trung, thiếu bền bỉ => không hoàn thành công việc được yêu cầu.
– Rối loạn tăng động – xung động: hoạt động quá mức so với trẻ cùng tuổi; chạy nhảy liên tục, luôn cựa quậy, nói nhiều làm ồn ào, … Hành vi xung động, dễ bùng nổ, cảm xúc không ổn định, dễ cáu giận, …
– Các rối loạn kết hợp: kém chịu đựng hụt hẫng, ương bướng, loạn cảm, bất tuân, lo âu,…
Thông tin cơ bản cho Gia đình
– Hành vi tăng động không phải là lỗi của đứa trẻ, nó thường do những rối loạn sự chú ý và khả năng tự kiềm chế bẩm sinh;
– Kết quả thường tốt hơn nếu các bậc phụ huynh có thể bình tĩnh và chấp nhận nó;
– Những trẻ quá hiếu động cần sự giúp đỡ nhiều hơn để chúng có thể bình tĩnh và chú ý hơn trong công việc ở nhà và ở trường;
– Một vài trẻ có hành vi tăng động tiếp tục gặp khó khăn khi trưởng thành, nhưng đa số có thể tự điều chỉnh;
– Khuyến khích cha mẹ có phản hồi tích cực hoặc khen ngợi khi trẻ có thể tập trung hoàn thành công việc/ bài tập;
– Tránh các hình thức phạt (đánh mắng) với trẻ;
– Khuyến khích cha mẹ có những thảo luận/ trao đổi về vấn đề của con mình với giáo viên ở trường (để giải thích tại sao những nỗ lực học tập của trẻ chỉ duy trì được trong thời gian ngắn, những sự khen thưởng kịp thời sẽ khích lệ sự chú ý,…);
– Cha mẹ nên đưa ra các quy tắc cụ thể, rõ ràng, ngắn gọn. Trẻ cần hiểu rõ, chính xác cha mẹ mong muốn gì ở mình;
– Hãy giao việc cho trẻ, điều này giúp trẻ có cảm giác về trách nhiệm và nâng cao lòng tự trọng của trẻ;
– Tập cho trẻ thói quen làm việc có kế hoạch. Cha mẹ hãy cùng trẻ lập kế hoạch, theo dõi và giúp đỡ trẻ hoàn thành kế hoạch;
– Tạo cho trẻ chú ý nghe nhìn khi cha mẹ nói;
– Tạo ra sự quan tâm đúng mực nơi trẻ, tìm điểm mạnh để động viên kích lệ và điểm yếu để giúp đỡ trẻ hoàn thiện;
– Nên cho trẻ chơi trò chơi tĩnh đòi hỏi tư duy, tránh chơi game, trò bạo lực;
– Luôn nhắc trẻ luật lệ, nội quy trước khi đên nơi công cộng;
– Thái độ luôn kiên trì, khi dứt khoát. Giao việc có phần thưởng tích cực mỗi khi trẻ làm một điều đúng đắn;
– Cho trẻ tập thể thao hoặc các hoạt động thể lực có thể giúp làm giản sự dư thừa năng lượng;
– Khuyến khích cha mẹ nên tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên gia tâm lý để trẻ được can thiệp về hành vi, giáo dục, thay đổi thói quen sinh hoạt đúng giờ, rèn luyện gia tăng sự tập trung, chú ý, kỷ luật trong các hoạt động,…
Các tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh áp dụng theo tiêu chuẩn chẩn đoán của DSM-TR-IV:
- GIẢM CHÚ Ý: có 6 (hoặc nhiều hơn) trong các triệu chứng sau của giảm chú ý, biểu hiện kéo dài ít nhất 6 tháng với mức độ làm trẻ thích ứng kém hoặc không phù hợp với mức phát triển tâm thần:
1. Thường không thể chú ý kỹ lưỡng vào các chi tiết, hoặc phạm những lỗi do cẩu thả trong học tập, trong công việc hoặc trong các hoạt động khác.
2. Thường khó khăn duy trì sự chú ý trong nhiệm vụ hoặc trong các hoạt động chơi.
3. Thường biểu hiện dường như không lắng nghe những gì người khác nói trực tiếp với trẻ.
4. Thường không thể làm theo toàn bộ những chỉ dẫn hoặc không hoàn thành bài tập, công việc trong gia đình, những nhiệm vụ ở nơi làm việc (không phải vì hành vi chống đối hoặc không hiểu được các chỉ dẫn).
5. Thường khó khăn trong cách tổ chức công việc và các hoạt động.
6. Thường tránh né, không thích hoặc miễn cưỡng thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi phải duy trì những nỗ lực tinh thần (như làm bài tập trường hoặc ở nhà).
7. Thường đánh mất những vật dụng cần thiết (như vở bài tập ở trường, bút chì, sách, đồ chơi và các dụng cụ khác).
8. Thường dễ bị sao nhãng bởi những kích thích bên ngoài.
9. Thường quên các hoạt động hằng ngày. - TĂNG HOẠT ĐỘNG: có 6 (hoặc nhiều hơn) trong các triệu chứng của tăng hoạt động – xung động phải xuất hiện ít nhất 6 tháng với mức độ làm trẻ thích ứng kém hoặc không phù hợp với mức độ phát triển tâm thần.1. Cử động chân tay liên tục hoặc không ngồi yên.
2. Rời khỏi chỗ trong lớp hoặc trong các tình huống khác mà cần phải ngồi yên một chỗ.
3. Thường chạy quanh hoặc leo trèo quá mức trong các tình huống mà điều đó là không thích hợp (ở thanh thiếu niên, có thể chỉ biểu hiện cảm giác bồn chồn).
4. Thường khó khăn trong khi chơi hoặc gặp khó khăn trong các hoạt động yêu cầu giữ yên lặng.
5. Thường hoạt động liên tục hoặc hoạt động như được “gắn động cơ”. - XUNG ĐỘNG:
1. Thường buột miệng nói câu trả lời trước khi các câu hỏi được đặt ra hoàn chỉnh
2. Thường không thể khó khăn chờ đợi theo hàng hoặc chờ đến lượt trong các trò chơi lần lượt hoặc trong các tình huống sinh hoạt nhóm.
3. Thường ngắt lời hoặc xâm phạm vào vấn đề của người khác (Ví dụ: xen vào cuộc nói chuyện của người khác hoặc các trò chơi của trẻ khác).
Khi trẻ có những dấu hiệu như trên, cha mẹ cần đưa trẻ đi đánh giá sớm. Nếu những biểu hiện của bé ở mức rối loạn nhẹ, thì có thể chưa cần dùng đến thuốc mà chỉ cần dùng các biện pháp tâm lý, như vậy sẽ tốt hơn rất nhiều cho sức khỏe của trẻ.
