Sự phát triển tâm lý của trẻ từ khi sinh đến 1 tuổi

Đứa trẻ được sinh ra đời là một bước chuyển từ bóng tối ra ánh sáng, từ môi trường ấm áp không đổi trong bụng mẹ ra môi trường thay đổi thường xuyên, từ việc sống chung với mẹ ra cuộc sống riêng của một cá nhân. Nếu như không có người lớn bên cạnh, đứa trẻ vừa sinh ra chỉ có thể sống trong một thời gian ngắn.

Hầu như tất cả hành vi và các quá trình tâm trí của trẻ không có sẵn từ lúc mới sinh và sẽ được hình thành dần trong cuộc sống.

Trước khi nhận biết được các đồ vật xung quanh thì hình ảnh của mẹ đã in vào đầu óc non nớt của trẻ, làm cho nó gắn bó với mẹ một cách hết sức tự nhiên. Mặt mẹ, giọng nói của mẹ, mùi da thịt của mẹ,… tất cả những thứ đó tạo cho trẻ một cảm giác an toàn, dễ chịu, không thể thiếu được trong cuộc sống. Đây là mối quan hệ đầu tiên và quan trọng nhất, đảm bảo điều kiện ban đầu cho sự phát triển của trẻ. Các nhà khoa học đã chứng minh rằng, sự tách rời mẹ quá sớm sẽ rất ảnh hưởng đến sự phát triển về ngôn ngữ, nhận thức, tình cảm của trẻ. Tình cảm của trẻ đối với thế giới xung quanh có liên quan chặt chẽ với số lượng và chất lượng tình cảm mà trẻ nhận được.

Theo Bowlby, sự gắn bó mẹ con có ý nghĩa quyết định sự phát triển bình thường của trẻ. Việc thiếu hụt quan hệ gắn bó này sẽ làm phát sinh ở trẻ những rối nhiễu, rối loạn nghiêm trọng. Schaffer và Erikson khẳng định rằng ngoài 5 tuổi, ở trẻ vẫn diễn ra sự gắn bó, miễn là nội dung và hình thức tương tác giữa cha mẹ và con cái phù hợp. Hai tác giả cũng nhận định rằng trẻ chỉ có thể gắn bó với người mẹ nếu nội dung và phương pháp ứng xử phù hợp, thì mối quan hệ gắn bó mẹ con mới tốt đẹp.

Vì vậy, khi trẻ còn nhỏ, cha mẹ phải gần gũi, thương yêu, ôm ấp vỗ về trẻ để tạo mối quan hệ tốt, nhưng khi trẻ trên 6 tuổi ta phải tôn trọng những cá tính của trẻ, khuyến khích sự độc lập, sáng tạo ở trẻ, để trẻ có đủ sự tự tin bước vào cuộc đời sau này.

Nếu ở giai đoạn này, người mẹ có những bất ổn về tâm lý, như vì sinh con ngoài ý muốn nên chưa có sự chuẩn bị về cả vật chất về tinh thần, quá lo lắng, lo âu, trầm cảm sau sinh,… sẽ gây ra những ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển của đứa trẻ.

Tuy nhiên, không phải tất cả các vấn đề của trẻ ở giai đoạn sau này có nguyên nhân là do thiếu sự gắn bó mẹ con, mà còn có thể vì những nguyên do khác, sự thăm khám, đánh giá chuyên nghiệp sẽ chẩn đoán được chính xác căn nguyên của vấn đề. Về phía các cha mẹ, cha mẹ nên có sự yêu thương và giáo dục con đủ, đúng, hướng con được tự tin, độc lập, dạy cho con những quy tắc cần có và khuyến khích con, không nuông chiều cũng không độc đoán, nghiêm khắc thái quá, trừng phạt hay so sánh con trẻ, tạo cho con một môi trường gia đình yêu thương, ấm áp, có vậy trẻ mới có được điều kiện để phát triển khoẻ mạnh bình thường cả về thể chất lẫn tinh thần.

KHỦNG HOẢNG 1 TUỔI

Khi được 1 tuổi, trẻ biết đi và trở nên độc lập hơn. Trẻ muốn và có khả năng tự làm một số việc nhưng cha mẹ chưa kịp thay đổi cách ứng xử và chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu độc lập của trẻ. Nhiều bậc cha mẹ vẫn ứng xử với trẻ như khi chúng chưa biết đi và hạn chế sự tò mò khám phá của trẻ. Những cơn hờn dỗi của trẻ thường xuất hiện khi người lớn không hiểu ý muốn, lời nói, cử chỉ… của trẻ, hoặc hiểu mà không thực hiện những gì trẻ muốn, hoặc ngăn cản hành động của trẻ.

Ở giai đoạn này, nhu cầu khám phá mọi đồ vật xung quanh phát triển mạnh mẽ khiến trẻ đòi lấy đủ thứ, kể cả những vật sắc nhọn, dễ vỡ, ổ điện,… Vì muốn an toàn cho trẻ nên người lớn thường không cho phép trẻ làm những điều đó và thường xuyên quát “không được”, khiến một số trẻ có những phản ứng kịch liệt như hét ầm lên, ăn vạ, lăn lộn dưới sàn nhà, đập tay chân, giãy dụa, vứt ném đồ vật,… Những phản ứng cảm xúc dữ dội của trẻ nhiều khi có liên quan đến phương pháp giáo dục trong gia đình. Nếu người lớn có cách ứng xử với trẻ em phù hợp, tổ chức được những môi trường hoạt động an toàn, sáng tạo, khích lệ và hướng dẫn trẻ chơi trong môi trường đó, giải thích nhất quán và nhẹ nhàng những gì không được phép thì sẽ giảm bớt những phản ứng cảm xúc không mong muốn ở trẻ trong giai đoạn này.

Người lớn nên tận dụng thời điểm mà trẻ muốn học về mọi thứ này để phát triển khả năng vận động, trí truệ, ngôn ngữ, cảm xúc và ý chí cho trẻ. Cha mẹ cần dành thời gian để chơi với trẻ, hướng dẫn trẻ cách chơi đồ chơi, cách sử dụng một số đồ vật đơn giản, khích lệ trẻ tích cực hoạt động, nỗ lực vượt trở ngại, khích lệ trẻ học và sử dụng ngôn ngữ. Sự kết hợp hài hoà giữa việc nuôi dưỡng và phát triển tâm lý sẽ đảm bảo cho đứa trẻ 1 tuổi khoẻ mạnh, vui tươi và có sự phát triển vận động, tư duy, ngôn ngữ, cảm xúc tốt, tạo tiền đề cho sự tự tin, độc lập, quyết đoán, tự chủ của trẻ trong tương lai sau này.

Nguồn: Tâm lý học phát triển, Trương Thị Khánh Hà, NXB ĐHQGHN.

Ở các phần sau, chúng tôi sẽ cung cấp thông tin sự phát triển tâm lý của các giai đoạn sau: 1-3 tuổi, 3-6 tuổi, 6-11 tuổi, 12-17 tuổi,…

Kính mời các bạn đọc, các vị phụ huynh đón đọc series CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN TÂM LÝ CỦA TRẺ TỪ SƠ SINH ĐẾN VỊ THÀNH NIÊN.